Əhval pozğunluğu olan depressiya insanın həyat keyfiyyətinin aşağı düşməsinə səbəb olan psixoloji xəstəlikdir. İnsanın hiss və düşüncələrinə, davranışlarına mənfi təsir göstərən depressiya dünya üzrə 264 milyondan çox insana təsir edir.
Müxtəlif növləri olan depressiya daha çox əhval-ruhiyyənin aşağı olması və hərəkətdən həzz ala bilməməsi ilə xarakterizə olunur. Depressiya həftələrlə, hətta illərlə davam edə bilən sosial, psixoloji və bioloji amillərin birləşməsindən yaranır. Uşaqlıq dövründə aldığı travmalar, erkən yaşda valideyn itkisi, boşanma, işsizlik, anksiyete pozğunluğu, maddə və spirt istifadəsi kimi faktorlar depressiyanın yaranmasına səbəb ola bilər. Ümumi depressiya növlərindən biri də doğuşdan sonrakı depressiya və ya başqa sözlə doğuşdan sonrakı depressiyadır.
İnsanın gündəlik həyatda özünü kədərli, pessimist və ya bədbəxt hiss etməsi son dərəcə sağlamdır. Bütün insanların yaşadığı bu hisslərin zaman zaman ortaya çıxması normaldır. Depressiya bəzi emosional, fiziki və psixi simptomlara səbəb olan psixi xəstəlikdir. Depressiya, depressiya əhval-ruhiyyəsi, həyatdan həzz ala bilməmə kimi hisslərin varlığından danışa bilmək üçün köhnə hərəkətlərin artıq həzz verməməsi, daxili sıxıntı, narahatçılıq, bədbinlik, ümidsizlik kimi hissləri demək olar ki, hər dəfə hiss etmək lazımdır. gündə ən azı iki həftə.
Müalicə edilə bilən bir xəstəlik olan depressiya, çox vaxt insanın əhval-ruhiyyəsini ifadə etmək üçün istifadə olunsa da, psixiatrik pozğunluğu ifadə etmək üçün istifadə edilən tibbi termindir. Araşdırmalarda cəmiyyətin %8-10-unda görülən depressiya kişilərə nisbətən qadınlarda daha çox rast gəlinir. Başqa sözlə desək, kişilərdə depressiyaya düşmə tezliyi on nəfərdən biri olduğu halda, qadınlarda təxminən beşdə birdir.
Depressiyada intihar nəticəsində ölüm riski təxminən 15% təşkil edir ki, bu da müalicə edilmədikdə psixi depressiyanın tədricən pisləşməsinə səbəb olur. İnsanın həyatda rutin işini davam etdirə bilməməsinə, sosial, ailə və iş həyatını sağlam şəkildə davam etdirməsinə səbəb olur. Bu baxımdan depressiya mütləq psixiatrlar tərəfindən müalicə edilməlidir. Depressiyanın müalicə üsullarına keçməzdən əvvəl “Depressiyanın əlamətləri hansılardır?” sualına cavab verməlidir.
Depressiyanın əlamətləri hansılardır?
Bütün insanların həyatının bir nöqtəsində bədbəxt, kədərli, ümidsiz və ya sıxıntılı hiss etməsi normaldır. Depressiyanın varlığında bədbəxt və ya kədərli olma vəziyyəti burada qeyd olunandan fərqlidir.
İnsanın zehni fəaliyyətlərinə və ümumi sağlamlığına mənfi təsir göstərən depressiya mühüm sağlamlıq problemidir. Fərqli sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilən xəstəlik, mövcud xəstəliklərin gedişatının pisləşməsinə də səbəb ola bilər. Depressiya ciddi sağlamlıq problemi olsa da, çox vaxt xəstənin özü və ya yaxın ətrafı bunu hiss etmir. Ona görə də depressiyaya düşən insan daim səfalət və kədər içində yaşamalı olur. Evdə və işdə tapşırıqları yerinə yetirməkdə çətinlik çəkir. Bu, insanı daha da bədbəxt və ümidsiz edir. Depressiya əlamətləri fiziki olduğu kimi emosional da ola bilər.
Depressiyanın ümumi simptomlarını aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Hər zaman kədərli, bədbəxt hiss etmək
- Həyatdan zövq almamaq
- Özünü dəyərsiz və/yaxud günahkar hiss etmək
- Rutin hərəkətlər etmək istəməməsi
- Fəaliyyətlərdən həzz ala bilməmək
- Daim yorğunluq və lənglik hissi,
- Hərəkətlərdə yavaşlama
- Sosial əlaqələrdən qaçınmaq
- Çarəsiz və ya küncə sıxılmış hiss
- İştahanın dəyişməsi
- Çəki dəyişikliyi
- Unutqanlıq
- Ünsiyyət qurmaq istəməməsi
- Görülən işə diqqəti cəmləyə bilməmək,
- Baş, boyun, arxa və/və ya oynaqlarda ağrı
- Mədə və bağırsaq şikayətlərinin artması
- Cinsi istək itkisi
- Tez-tez ölüm haqqında düşünmək
- İntihara meylli
Depressiyanın səbəbləri nələrdir?
Depressiyanın yaranmasında beyində metabolik dəyişikliklər kimi bəzi bioloji faktorlarla yanaşı, psixoloji və sosial faktorlar da rol oynayır. Mövsümi dəyişikliklər, neqativlər, böyük ağrılar, yaxınlarını itirmək, uzun müddət yas, valideyn depressiyası, ailə problemləri, ayrılıq, iş həyatında problemlər, işdən çıxarılma kimi səbəblər depressiyaya səbəb ola bilər. Bundan əlavə, xərçəng, dağınıq skleroz, (MS) epilepsiya kimi xəstəliklər, köməkçilər və bəzi dərmanlar insanın depressiyaya düşməsinə səbəb ola bilər. İrsi meyllə yanaşı, menopoz və andropoz dövrləri də depressiyaya səbəb olan amillər arasındadır. Bütün bu amillər insandan insana fərqli nisbətlərdə depressiyaya təsir edir. Doğuşdan sonra depressiyanın davam etməsi, xalq arasında bilindiyi kimi, doğuşdan sonrakı depressiya və ya doğuşdan sonrakı depressiya olaraq təyin olunur. Cəmiyyətdə tez-tez rast gəlinən bu xəstəlik 10-15% aralığında müşahidə edilsə də, doğuşdan sonrakı depressiya xəstələrinin günahkarlıq hissi ilə peşəkar yardıma müraciət etməkdən yayınması bu rəqəmlərin doğruluğunu şübhə altına alır.
Depressiyanın növləri hansılardır?
Əsl xəstəlik kimi depressiya heç bir halda şəxsiyyətin zəifliyi və ya problemi deyil. Başqa sözlə depressiya insanın öz günahı deyil. Depressiyanın səbəbləri kimi sadalanan amillər insanı depressiyaya meylləndirə bilər. İnsan depressiyaya düşəndən sonra bunun səbəbini bilmir və hadisələrin necə yarandığını anlaya bilmir. Depressiya müxtəlif növləri olan bir xəstəlikdir. Bununla belə, eyni tip depressiya olan insanlarda simptomlar fərqli ola bilər. Yəni hər bir insanın depressiyasının özünəməxsus xüsusiyyətləri var. Buna görə də depressiya əlamətlərinin olması halında şəxsin bir mütəxəssisdən dəstək alması tövsiyə olunur. Ümumi depressiya növlərindən bəziləri aşağıdakılardır:
Böyük Depressiya Bozukluğu
Klinik depressiya adlanan bu tip depressiyada insan yemək yeyə, işləyə və həyatdan həzz ala bilməz. İnsanda yuxu problemləri, hadisələrə laqeydlik kimi əlamətlər görünə bilər. Bütün bu simptomlar əzab və disfunksiyaya səbəb olur. Demək olar ki, hər yaşda müşahidə oluna bilən major depressiv pozğunluq müalicəsi mümkün olan bir xəstəlikdir.
Xroniki depressiya
Ən azı iki il davam edən depressiya xroniki depressiya olaraq təyin olunur. Böyük depressiyadan daha az şiddətli olan simptomlar çox vaxt insanın gündəlik həyatına mənfi təsir göstərmir. İnsan sosial həyatını qoruya bilər. Tibbdə distimiya olaraq da bilinən xəstəlik məkrli və yavaş-yavaş başlayır. Yüngül bir depressiya forması olaraq da təyin oluna bilən bu vəziyyət daha çox erkən uşaqlıqda yaşanan sui-istifadə, zorakılıq və şiddət kimi travmalar səbəbiylə meydana gəlir.
Atipik depressiya
Bu tip depressiyada insan depressiyada olduğunu bilmir. Həddindən artıq yemək və çox yatmaq kimi əlamətlərlə özünü göstərən xəstəlikdə insan rədd edilməsinə son dərəcə həssasdır. Hadisələr qarşısında əhval-ruhiyyə birdən-birə yaxşılaşa və ya pisləşə bilər. Bu, tez-tez insanın əsəbi olmasına və tezliklə pis bir şey olacağını hiss etməsinə səbəb olur. Atipik depressiya olduqda, insan digər insanlara etibar etməkdə çətinlik çəkir və tez-tez tərk edilmək və ya aldadılmaq qorxusu yaşayır.
Doğuşdan sonrakı depressiya
Tibbi dildə doğuşdan sonrakı depressiya olaraq təyin olunan xəstəlikdə insan adətən böyük depressiya əlamətlərini göstərir. Doğuşdan sonra insanın bədənində yaşanan hormonal dəyişikliklərlə yanaşı, körpənin doğulması ilə artan məsuliyyətin də təsirli olduğu düşünülür. Doğuşdan sonra insanın yaşadığı sosial və psixoloji dəyişikliklər də doğum sonrası depressiya riskini artırır. Doğuşdan sonrakı depressiya halları hamiləlik müddəti azaldıqca artır.
Depressiya necə müalicə olunur?
Depressiyanın müalicəsində ən çox istifadə edilən müalicə üsulları dərman və psixoterapiyadır. Depressiyanın müalicəsində istifadə edilən antidepresan dərmanlar adətən 2-3 həftə ərzində öz təsirini göstərir. İnsanın əlamətlərinin geriləməsi ilə insan rahatlaşır və gərginlik azalır. Bu müddət ərzində müəyyən fasilələrlə psixoterapiya davam etdirilməlidir.
