Tibbdə ptoz kimi tanınan göz qapağının sallanması, göz qapağının normaldan aşağı olması və gözün qıyılması vəziyyətini təsvir edir. Birtərəfli və ya ikitərəfli ola bilər və hər yaşda görünə bilər, lakin irəlilədikcə tezliyi artır.
Göz qapaqlarının sallanmasının əlamətləri
Göz qapaqlarımızın aşağı salınmasını, xüsusən də birtərəfli olduğu halda, adətən fotoşəkillərdə və ya güzgüyə baxanda gördüyümüz asimmetriyadan qəbul edirik. Əsilmiş göz qapaqları olan tərəf daha dar görünəcək və ya digər göz daha böyük görünəcək.
Əgər hər iki gözümüzdə göz qapaqları sallanırsa və bu müəyyən səviyyədən artıqdırsa bizi yorğun, bədbəxt və depressiv göstərə bilər.
Göz qapaqlarının sallanmasına səbəb
Göz qapaqlarının ptozunun səbəbi daha çox göz qapağını qaldıran levator əzələsindəki uzanma ilə əlaqədardır. Yaşlanma səbəbiylə bütün toxumalarda olduğu kimi qapağı qaldıran əzələlərimizdə də gərilmələr meydana gələ bilər və bu vəziyyət sürtünmə, şişkinlik, illər keçdikcə xarici faktorlara məruz qalması ilə daha da sürətlənə bilər. Ancaq göz qapağını qaldıran bu əzələdə uzanma yalnız daha yaşlı yaşlarda görülmür.
Göz qapaqlarının sallanması gənc xəstələrdə də görülə bilər. Bunun ən çox görülən səbəbləri arasında, struktur elastiklikdən başqa, allergiya və ya quruluq səbəbiylə qapaqlarımızın sürtülməsi, təsir və ya xəstəliklər nəticəsində uzun sürən göz qapaqlarının şişməsi, tez-tez təkrarlanan infeksiyalar və ya uzun müddətli təmas nəticəsində qapaq toxumasının uzanmasıdır.
Göz qapaqlarının sallanmasının növləri
Göz qapaqlarının ptozunu iki qrupa ayıra bilərik: həqiqi və yalançı ptozis. Həqiqi ptozis yuxarıda izah edilən səbəblərə görə baş verir və qapaq kənarının aşağı səviyyəsi ilə xarakterizə olunur.
Yalançı ptoz, qapağın özü ilə deyil, üzərindəki toxumaların çəkisi və sallanması ilə meydana gələn ptozun görünüşüdür. Adətən yuxarı göz qapaqlarımızda və qaşlarımızda dərinin və yumşaq toxumaların sallanması ilə baş verir. Bu xəstəliklərin müalicəsi göz qapaqlarının sallanmasından fərqlidir. Bu mövzuda ətraflı məlumatı Göz Qapağı Estetiği bölməsində tapa bilərsiniz.
Göz qapaqlarının düşməsi də anadangəlmə ola bilər. Anadangəlmə ptozis adlanan bu vəziyyət, yuxarıda qeyd etdiyimizdən fərqli olaraq, ana bətnində olarkən qapağı qaldıran qaldırıcı əzələnin qeyri-elastik, qısa və sərt formada uğursuz inkişafı nəticəsində baş verir. Yəni daha yaşlı yaşlarda dartılma səbəbiylə yaranan vəziyyətin əksinə əzələdə həm zəiflik, həm də uzana bilməmə olur.
Nisbətən nadir olsa da, göz qapağının ptozuna səbəb olan başqa bir qrupa nevroloji xəstəliklər/şəraitlər və ya əzələ xəstəlikləri daxildir. Bu qrupa üçüncü sinir iflici, Horner sindromu, miyasteniya qravis, mütərəqqi əzələ distrofiyaları, orbital (göz yuvası) və ya beyin kütlələri – damar anomaliyaları və temporal arterit daxildir.
Diaqnoz qoyulmadığı təqdirdə korluğa qədər uzanan və hətta əlavə əsas problemlər səbəbiylə ölümlə nəticələnə bilən bu vəziyyətlər göz, göz hərəkətləri və bəbəyin birlikdə qiymətləndirildiyi okuloplastik və neyrooftalmoloji müayinələrlə göz qapaqları sallanan bütün xəstələrdə qiymətləndirilməlidir.
Bu məlumat görmə itkisinin və həyati təhlükənin qarşısının alınmasında çox vacibdir və bütün dünyada bir çox korluğun və həyat itkisinin qarşısını almış və qarşısını almaqda davam edir. Bu səbəblə göz qapaqlarının sallanması sadə bir estetik problem kimi qəbul edilməməli, təcrübəli bir həkim tərəfindən ətraflı müayinədən sonra uyğun müalicə aparılmalıdır.
Körpələrdə və Uşaqlarda Göz Qapaqlarının Düşməsi
Uşaqlarda və körpələrdə anadangəlmə göz qapağı ptozisi hallarında , adətən göz qapağını qaldıran qaldırıcı əzələ ana bətnində olarkən düzgün inkişaf etmir. Bu səbəbdən göz qapağı bu əzələ tərəfindən kifayət qədər güclü qaldırıla bilməz və o tərəf doğuşdan daha dar görünür. Bu vəziyyətdə körpələr təsir dərəcəsinə uyğun olaraq o tərəfdə gözlərini tam aça bilmirlər.
Eyni zamanda, qaldırıcı əzələ uzanma qabiliyyətinə malik olmadığından, o tərəfdəki göz qapağı aşağı baxanda digər qapaqdan yüksək qalır. Ətraflı okuloplastik müayinədə bu funksiyalar, görmə səviyyəsi və göz hərəkətləri birlikdə qiymətləndirilir. Eyni tərəfdə tez-tez yüksək dərəcədə görmə pozğunluğu olduğu üçün ölçmələr diqqətlə aparılır və eynəyə ehtiyac olub olmadığı müəyyən edilir.
Əgər göz qapağının sallanması görmə oxunu əhatə edəcək səviyyədədirsə, qalıcı ambliopiyanın qarşısını almaq üçün gecikmədən əməliyyat edilməlidir. Əgər gözdə də bir səhv varsa, ilk növbədə bu səhv düzəldilməlidir.
Görmə oxu aydındırsa, 6 aylıq yoxlamalar içərisində, ideal olaraq 2-4 yaş arasında əməliyyat etmək ən uyğundur. Əməliyyat üsulu ətraflı müayinə zamanı müəyyən edilir. Göz qapağının aşağı səviyyəsinə və xüsusilə qapağı qaldıran əzələnin funksiyasına görə üç əsas cərrahi üsul var: Müller əzələsinə göz qapağından edilən müdaxilələr, göz qapağının dərisindən edilən qaldırıcı əzələ üçün müdaxilələr və asma.
Anadangəlmə düşmüş göz qapaqlarının zamanla öz-özünə yaxşılaşması və ya dərman və ya damcı ilə müalicəsi mümkün deyil. Müəyyən yaşa çatdıqdan sonra gözləmək və müdaxilə etmək lazım olduğu məlumatı tamamilə yanlışdır.
