Xroniki ağciyər xəstəliyi olan astma, tətikləyici faktorlar səbəbindən insanın tənəffüs yollarında daralma və iltihaba səbəb olur. Hırıltı, öskürək, nəfəs darlığı və döş qəfəsində sıxılma kimi əlamətlərə səbəb olan xəstəlik demək olar ki, hər yaş qrupunda görülə bilər.
İnsan ağzından və ya burnundan nəfəs aldıqda, tənəffüs edilən hava nəfəs borusu boyunca aşağı çəkilir. Ağciyər bölgəsində traxeya sağa və sola bölünür. Bu nöqtədən sonra ağciyərlərdə ağac budaqları kimi daha nazik budaqlara çatan havadakı oksigen qanla qarışır və həyat üçün lazım olan toxuma və orqanların oksigenləşməsi təmin edilir. Bronx traxeyanın ikiyə bölündüyü hissə ilə ağciyərlər arasındakı sahəyə verilən addır.
Astma nədən yaranır?
Hırıltı, öskürək, nəfəs darlığı və döş qəfəsində sıxılma kimi əlamətlərə səbəb olan xəstəlik demək olar ki, hər yaş qrupunda görülə bilər. Tutmalarda inkişaf edən astma ölkəmizdə böyüklərin 7 faizində, uşaqlarda isə 15 faizində müşahidə edilir. Dünyada təqribən 300 milyon insanı əhatə etdiyi düşünülən bu xəstəlik ciddi bir ictimai sağlamlıq problemidir.
Nəzarət altına alınmadıqda isə insanın həyat keyfiyyətinin azalmasına səbəb olur. Astma müalicəsi astmanı tamamilə aradan qaldırmır. Başqa sözlə, müalicə simptomların aradan qaldırılmasına və xəstənin həyat keyfiyyətinin artırılmasına yönəlib. Beləliklə, insan astmanı lazımi nəzarət altında saxlaya və sağlam həyat sürə bilər. Astma diaqnozu və müalicə üsullarına keçməzdən əvvəl astmanın nə olduğunu yaxşı başa düşmək lazımdır.
Astma, genetik və ətraf mühit faktorlarının birləşməsindən qaynaqlanan ağciyər xəstəliyi olaraq təyin edilə bilər. Tənəffüs yollarının qızarması, şişməsi və daralması ilə tənəffüs problemlərinə səbəb olan astmanın səbəbləri insandan insana fərqli ola bilər. Astmaya səbəb olan bəzi amilləri aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Ailədə astma xəstəliyinin olması
- Hamiləlik zamanı ananın siqaret çəkməsi
- Hamiləlik dövründə ananın qidalanmaması
- Aşağı doğum çəkisi ilə doğulmuşdur
- Körpəlik dövründə allergenlərə məruz qalma
- Körpəlikdə ağır respirator xəstəlik keçirmiş
- Ağır siqaret tüstüsünə tez-tez məruz qalma
- Toz və kimyəvi maddələrə məruz qalan işlərdə işləmək
- Piylənmə
- Hava çirkliliyinə və ya işlənmiş tüstülərə məruz qalma.
Astmanın səbəbləri
İnsanda astmanın tətiklənməsinə səbəb olan bir çox faktor var. Bu faktorlar sağlam insanlarda heç bir əlamət yaratmasa da, astma xəstələrində öskürək, nəfəs darlığı, yaşıl bəlğəm kimi əlamətlərə səbəb olur. Astmaya səbəb olan bəzi amilləri aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- İntensiv fiziki fəaliyyət,
- Soyuq hava,
- Qəfil əhval dəyişikliyi,
- Stress,
- Kif göbələkləri,
- Polenlər,
- Ev tozu gənələri,
- Ev heyvanlarının tükləri və dəri döküntüləri,
- Siqaret çəkmək və ya tüstüyə məruz qalmaq,
- Havanın çirklənməsi,
- İşlənmiş qaz,
- Yuxarı tənəffüs yollarının viral infeksiyaları,
- Tərkibində konservantlar olan bəzi qida məhsulları,
- Bəzi dərman növləri.
Astma necə müalicə olunur?
Astma erkən mərhələdə, başqa sözlə, ağciyərlərə qalıcı ziyan vurmadan asanlıqla idarə oluna bilən bir xəstəlikdir. Astma xəstəliyini tamamilə müalicə etmək mümkün olmasa da, astma tutmalarını azaltmaq və ya tamamilə aradan qaldırmaq üçün müalicə üsulları mövcuddur. Bu müalicə növləri insanın yaşına, müalicəyə verdiyi reaksiyaya və yaşanan astmanın şiddətinə görə fərqlənə bilər. Həkim xəstəyə astmanın tətikləyiciləri haqqında məlumat verir. Astma dərmanlarla müalicə olunur.
Bronxial genişlənmə bronxodilatator dərmanlarla təmin edilərkən, antiinflamatuar dərmanlarla hücumların sayını azaltmaq məqsədi daşıyır. Dayanıqlı hallarda bioloji agentlərdən istifadə edilə bilər. Astma dərmanlarını həkim tərəfindən təyin olunan dozada və vaxtda istifadə etmək son dərəcə vacibdir. İnhalyasiya edilən dərmanların istifadəsi zamanı tam nəfəs almaq və nəfəsi bir müddət saxlamaq lazımdır. Yenidən istifadə etməzdən əvvəl ağciyərlərdəki hava tamamilə boşaldılmalıdır.
Astma ağciyərlərə qalıcı ziyan vura bilən mühüm bir sağlamlıq problemidir. Astma zəiflik, stress, narahatlıq, depressiya, öyrənmə problemləri, pnevmoniya, tənəffüs çatışmazlığı, ağciyərin qismən və ya tam çökməsi kimi ağırlaşmalara səbəb ola bilər.
