Bu gün artan və inkişaf edən cərrahi və təcili yardım üsulları sayəsində beyin travması nəticəsində ölümlər azalarkən, sağ qalma nisbətinin artması ilə xəstələrin reabilitasiyası və cəmiyyətə inteqrasiyası əhəmiyyət kəsb edir. Travmatik beyin zədəsi zamanı reabilitasiyanın məqsədi pozulmuş funksiyaları yaxşılaşdırmaq, yeriməyə imkan vermək, xəstəyə mümkün olan ən yüksək səviyyədə müstəqilliyi təmin etmək və xəstəliklə bağlı yarana biləcək digər sağlamlıq problemlərinin qarşısını almaqdır.
Travmatik beyin zədələrində reabilitasiya erkən başlanılmalıdır. Gələcəkdə reabilitasiyanın müvəffəqiyyətinə təsir edə biləcək oynaq məhdudiyyətləri və təzyiq yaraları kimi problemlərin qarşısı xəstə reanimasiya şöbəsində olarkən, oynaq hərəkətləri və xəstənin hər iki saatdan bir çevrilməsi kimi sadə tədbirlərlə qarşısı alına bilər. Bu səbəbdən xəstənin erkən dövrdən fiziki müalicə və reabilitasiya mütəxəssisi tərəfindən izlənilməsi vacibdir. Bununla da kəskin dövrdə baş verə biləcək fəsadların qarşısı alınır.
Tibbi cəhətdən stabilləşən xəstələr daha intensiv və hərtərəfli reabilitasiya proqramına aparılır. Reabilitasiyanın başlanğıcında hərtərəfli müayinə ilə xəstə şüur səviyyəsi, motor, duyğu, qavrayış, tarazlıq, yerimə və gündəlik həyat fəaliyyətləri baxımından qiymətləndirilir və xəstəyə xas fizioterapiya və reabilitasiya proqramı planlaşdırılır. Bu proqram həftəlik qiymətləndirmələrlə izlənilir və yeni təyin olunmuş hədəflərə uyğun formalaşdırılır.
Travmatik beyin zədəsi olan xəstələrin erkən mobilizasiyası (aktivləşdirilməsi) vacibdir. Beləliklə, əzələ atrofiyası, təzyiq yaraları, osteoporoz, oynaq məhdudiyyətləri, immobilizasiya nəticəsində yarana biləcək yumşaq toxuma kalsifikasiyası kimi ağırlaşmaların qarşısı alınır. Xəstənin mövcud tibbi vəziyyətinə və funksional səviyyəsinə uyğun olaraq fiziki terapiya və reabilitasiya proqramı tətbiq edilir. Buraya oturma balansı məşqi, əl və qollardan istifadə, yataqdan qalxma və köçürmə fəaliyyətləri, ayağa qalxma, ayaq üstə durma tarazlığı, yerimə, pilləkənlərlə enmə gündəlik həyat fəaliyyətləri daxildir.
Travmatik beyin zədələrində spastiklik adlanan qeyri-iradi əzələ daralmaları baş verə bilər. Bu sancılar xəstənin oynaq hərəkətlərini, mövqelərini, gigiyenasını pozursa və ya məşq zamanı ağrıya səbəb olarsa, müalicə edilməlidir. Müalicədə müdaxilə və cərrahi üsullarla yanaşı dərmanlar, fizioterapiya və məşqlər də tətbiq oluna bilər.
Xəstənin birgə kontrakturası varsa, hərəkət diapazonu məşqləri, uzanma, alətlər və ya cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Travmatik beyin zədələrində əzələ zəifliyi müşahidə edilə bilər. Bu hallarda əzələ gücləndirici məşqlərlə əzələləri normal gücə gətirməyə çalışılır. Balans və koordinasiya pozğunluqları varsa, bunun üçün məşqlər də edilir. Bu tədqiqatlar zamanı lazım olduqda ortezlər və digər köməkçi cihazlardan istifadə edilə bilər.
Robotik reabilitasiya travmatik beyin zədəsi olan xəstələrdə erkən mərhələdən istifadə oluna bilən effektiv reabilitasiya üsuludur. Erkən dövrdə xəstənin səfərbər olmasına töhfə verir, neyrooplastiklik vasitəsilə nevroloji bərpanı stimullaşdırır və xəstənin reabilitasiya proqramına uyğunluğunu, motivasiyasını və məlumatlılığını artırır. Erigo (elektrik stimullaşdırıcı şaquli hərəkət cihazı), Lokomat (robotik yerimə cihazı), Armeo (çiyin-qol robotu) və Amadeo (əl-barmaq robotu) bu məqsədlə istifadə edilən robot texnologiyalarıdır. Robot reabilitasiyanın erkən mərhələdən reabilitasiya proqramına daxil edilməsi beyin zədəsi olan xəstələrin reabilitasiyasında uğuru xeyli artırır.
Hidroterapiya, yəni suda reabilitasiya travmatik beyin zədəsi olan xəstələrin müalicəsində öz yeri olan reabilitasiya variantıdır. Su məşqləri sayəsində zəif əzələlər güclənir, tarazlıq və koordinasiya yaxşılaşır, həmçinin qeyri-iradi əzələ daralmaları azalır.
Əmək terapiyası (məşğul terapiya) fərdlərin gündəlik həyatda müstəqilliklərini və həyat rollarını iş, məşğuliyyət və fəaliyyətlə təmin edərək həyat keyfiyyətini yüksəltməyi hədəfləyən terapiya və reabilitasiya proqramıdır. Peşə terapiyası travmatik beyin zədəsi olan xəstələrin müalicəsində də fəal şəkildə istifadə olunur.
Travmatik beyin zədəsi olan xəstələrin reabilitasiyasında nitq və nitq terapiyası və udma terapiyası çox vacibdir. İlk növbədə xəstənin qeyri-kafi olduğu sahələr mütəxəssis terapevt tərəfindən müəyyən edilir və onlar üçün müalicə proqramı təşkil edilir. Lazım gələrsə, koqnitiv qiymətləndirmə də tətbiq oluna bilər. Danışma və udma ilə bağlı məşqlərlə yanaşı, unutqanlıq kimi problemlər üçün də araşdırmalar aparılır.
Travmatik beyin zədələrində reabilitasiyanın müvəffəqiyyətinə beyin zədəsinin şiddəti, yaş, cins, xəstəlikdən əvvəlki vəziyyət, sosial-iqtisadi parametrlər və koqnitiv funksiyalar kimi bir çox amillər təsir edir. Proses uzun olsa da, əksəriyyəti gənc olan bu xəstələr uyğun reabilitasiya proqramı ilə müstəqil və məhsuldar həyata keçə bilirlər.
