Stress hər bir insanın müxtəlif vaxtlarda və müxtəlif yollarla yaşadığı fiziopsixoloji mənzərədir. Fokuslanma pozğunluğu, yuxusuzluq, artan narahatlıq, hirs problemləri kimi bir çox psixoloji problemə səbəb ola bilən bu şəkil, uzun müddətdə insanın fiziki sağlamlığını da riskə atır və infeksiya, əzələ ağrısı, mədə və bağırsaq problemlərinə səbəb ola bilər. Uzun müddət davam edən stress vəziyyətində immunitet sistemi zəifləyir və insan daha ciddi sağlamlıq problemlərinə qarşı həssas olur. Fiziki sağlamlığı qorumaq və həyat keyfiyyətini yüksəltmək üçün stress mexanizmini düzgün bilmək, stresslə mübarizə yolları haqqında məlumat sahibi olmaq və stressi uyğun üsullarla idarə etmək lazımdır.
Stress insanın fiziki və psixi sağlamlığı təhlükə altına alındıqda və bu məhdudiyyətlər itələndikdə baş verən fiziopsixoloji reaksiyadır. Təhdidlər və məcburiyyətlər qarşısında orqanizm özünü qorumaq üçün reaksiyalar zəncirinə başlayır və psixologiyada “mübarizə və ya qaç” da adlandırılan reaksiya üzə çıxır. Əgər insan təhlükə ilə üzləşdiyi zaman onun öhdəsindən gələcəyini düşünürsə, orada qalır və bu təhlükə ilə mübarizə aparır; Başa düşə bilməyəcəyini düşündüyü təhlükə vəziyyətlərində uzaqlaşmağa meyilli olur və qaçma reaksiyasını verir. Bu yolla hər iki halda yeni şəraitə uyğunlaşma əldə edilir.
Stressin növləri
Stress növləri üç fərqli şəkildə müəyyən edilir: kəskin stress, epizodik kəskin stress və xroniki stress. Kəskin stress vəziyyətində stressin bir çox əlaməti və simptomları intensiv şəkildə hiss olunur, lakin bədən stressi tez idarə edir. Gün ərzində demək olar ki, hər kəsin qısa müddət ərzində yaşadığı və gündəlik həyat fəaliyyətini pozmayan stress növü kəskin stressdir. Epizodik kəskin stressdə isə gün ərzində tez-tez təkrarlanan kəskin stress vəziyyəti müşahidə edilir. Bu, insanın ümumiyyətlə narahat və gərgin bir profilə sahib olmasına və çox tez qəzəblənməsinə səbəb ola bilər. Düzgün mübarizə üsulları ilə idarə olunmayan epizodik kəskin stress vəziyyəti gələcəkdə xroniki stressə səbəb olur və bu zaman stressin orqanizmə təsiri çox daha ciddi hiss olunur.
Kəskin stress həyəcan verici, enerjili və stimullaşdırıcı ola bilsə də, xroniki stress insanın enerjisini itirməsinə, fiziki və əqli cəhətdən yorulmasına və funksionallığını itirməsinə səbəb olur. Bu stress mənzərəsi, adətən, gündəlik həyatın gündəlik qayğılarından çox, altda yatan travmatik problemlər nəticəsində baş verir. Uşaqlıq travmaları, problemli ailə mühiti və uzun müddətli sağlamlıq problemləri kimi həll edilməmiş problemlər gələcəkdə xroniki stresslə nəticələnə bilər.
Stressin əlamətləri hansılardır?
Stress xəstəlikləri insanda müxtəlif fizioloji və psixoloji əlamətlərlə baş verə bilər. Stressin səbəb ola biləcəyi xəstəliklərin qarşısını almaq üçün bu simptomları düzgün tanımaq və tez bir zamanda tanımaq son dərəcə vacibdir.
Fizioloji Stressin Simptomları Nələrdir?
- Stress zamanı ilk növbədə insanın nəfəs alması sürətlənir, tənəffüs sürəti dəqiqədə artır,
- Qan təzyiqi yüksəlir, ürəkdə çarpıntı hissi müşahidə olunur,
- Quru ağız və udma çətinliyi yarana bilər,
- Bədən istiliyi yüksəlir, insan “isti basmalar” kimi təsvir edilən vəziyyəti yaşayır,
- Əllərdə tərləmə görünür,
- Əzələlər uzanır, bir müddət sonra əzələlərdə gərginlik səbəbindən ağrılar yarana bilər,
- Əzələ yorğunluğu və zəifliyi stressin fiziki əlamətləri arasındadır,
- Sıxma baş verə bilər, nəticədə baş ağrısı,
- Yuxu problemləri yaranır, adam yuxusuzluq və ya həddindən artıq yuxu kimi əlamətlər göstərə bilər.
Psixoloji Stressin Simptomları Nələrdir?
- Stressli vəziyyətdə baş verən ilk psixoloji əlamət narahatlıq və narahatlıq hissidir,
- Stressli dövrlərdə insan diqqətini cəmləməkdə çətinlik çəkir, konsentrasiya problemləri müşahidə olunur,
- Unutqanlıq və diqqətsizlik kimi problemlərlə tez-tez rastlaşır,
- Əsəbi əhval-ruhiyyə görünür, nəzarətsizlik hissi görünür,
- İnsan özünü kədərli, qəzəbli və təzyiq altında hiss edir.
Stressə səbəb olan nədir?
Bir çox amillər insanın vəziyyətinə uyğun olaraq stress mənbəyi ola bilər. Bir şəxs üçün stress səbəbi sayılmayan bir vəziyyət digəri üçün ciddi stress səbəbi ola bilər. Ona görə də stressi yaradan amilləri müəyyən edərkən bilinməlidir ki, hər bir faktor fərdlərə və vəziyyətlərə görə dəyişə bilər. Bu istiqamətdə stressi yaradan amilləri aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
Əsas həyat hadisələri və gündəlik həyatda baş verən dəyişikliklər ekoloji stressin ən çox yayılmış mənbələridir. Məsələn, universitetə başlamaq, yeni şəhərə köçmək, ailə üzvünü itirmək, ciddi sağlamlıq problemləri yaşamaq insanın gündəlik həyat axınını dəyişən və yenidən uyğunlaşma tələb edən vəziyyətlərdir. Yenidən uyğunlaşma prosesi insanların böyük əksəriyyətində stress yaradır.
Gündəlik həyatın adi problemləri də stresin vacib mənbələridir. İnciklik, ayrılıq, iş həyatının yorucu tempi, iqtisadi problemlər və gündəlik həyatda baş verən bir çox problem kimi yaxın mühitlə ünsiyyət problemləri həddindən artıq stress əlamətlərinə və hətta stresslə əlaqəli xəstəliklərin inkişafına səbəb ola bilər. Bu hadisələrin tezliyinin artması insanın immun sistemini zəiflədir və xəstəliklərə qarşı həssaslığı artırır.
Şəxsi stress mənbələri ətraf mühit mənbələri qədər vacibdir. İnsanın zehni fəaliyyətləri, hadisələrə baxışı və hadisələri qavraması insanın stress səviyyəsini xeyli artıra bilər. Hadisə zamanı yaşanan stressin şiddəti birbaşa insanın hadisəyə yanaşma tərzi və bu hadisəni yaşayarkən özü ilə qurduğu daxili dialoqla bağlıdır. Buna görə də bəzi hallarda insan öz stressinin mənbəyi ola bilər. Bu münasibət fərdin özünə inamını böyük ölçüdə təsir edən və stresin öhdəsindən gəlməyi son dərəcə çətinləşdirən əhəmiyyətli bir problemdir. Belə stress masaları tez-tez mütəxəssis dəstəyi tələb edir.
Stress Necə Keçir?
Stressi düzgün idarə etmək insanın həm zehni, həm də fiziki sağlamlığının bütövlüyünü qorumaq üçün son dərəcə vacibdir. Xüsusilə müasir dünyada Covid-19 kimi müxtəlif yoluxucu xəstəliklərə qarşı tam qorunma təmin etmək üçün güclü immun sisteminə sahib olmaq lazımdır. Sakit, dinc və sağlam həyat sürmək üçün stresslə mübarizə üsullarının işlənib hazırlanması və onların gündəlik həyat vərdişlərinə çevrilməsi vacibdir.
Bundan əlavə, bəzi hallarda insan problemi düzgün tanısa belə, həll yönümlü bir yanaşma ilə onu aradan qaldırmaq mümkün olmaya bilər. Məsələn, sevilən bir insanı itirmək insanı ciddi stressə salan və dəyişdirilməsi mümkün olmayan vəziyyətlərdən biridir. Belə anlarda insanın yeni vəziyyətə uyğunlaşmasını asanlaşdırmaq və yaşanan stress səviyyəsini azaltmaq üçün duyğulara əsaslanan mübarizə üsullarına üstünlük verilir. Bu istiqamətdə insanın ona ağrılı hadisələri xatırladan vəziyyətlərdən qaçması, əzələ gərginliyini azaltmaq üçün idmanla məşğul olması, ruhi sakitlik üçün dərin nəfəs məşqləri tətbiq etməsi, asudə vaxtlarında ona həzz verən işlərlə məşğul olması, sosial və psixoloji yardım alması tövsiyə olunur. lazım gələrsə dəstək.
Stresslə mübarizə üsulları çox faydalıdır, lakin bəzi hallarda insanın mütəxəssis dəstəyinə ehtiyacı ola bilər. Stressin fiziki və ya zehni əlamətlərindən birini və ya bir neçəsini yaşayırsınızsa, sizin üçün uyğun mübarizə üsullarını seçmək faydalı ola bilər. Ancaq stressin xroniki hal almaması və ciddi fiziki problemlərin görünməməsi üçün əlamət və əlamətləri yaxşı izləmək və bu sahədə mütəxəssis olan psixoloq və psixiatrlardan kömək istəmək vacibdir.
