Diabet mədəaltı vəzinin kifayət qədər insulin istehsal etməməsi və ya orqanizmin istehsal etdiyi insulini effektiv şəkildə istifadə edə bilməməsi nəticəsində yaranan ömürlük, xroniki bir xəstəlikdir. Diabet əslində qan şəkərinin yüksək olduğu metabolik bir xəstəlikdir. Sağlam bir insanda səhər saatlarında ölçülən qan şəkəri 100 mq/dl-dən aşağıdır. Karbohidrat mübadiləsi pozulmağa başlayanda, acqarına qan şəkəri 100 mq/dl-dən yuxarı qalxmağabaşlayır. Ailələrində şəkərli diabet olanlarda xəstəliyin inkişaf riski daha yüksəkdir. Çəki artımı ilə diabetə tutulma riski artır. Qəbul etdiyimiz qidalar bağırsaqlarımızda parçalanır və bədənin əsas yanacağı olan qlükozaya çevrilir. Sağlam insanlarda qana keçən qlükoza mədəaltı vəzidən ifraz olunan insulin hormonunun köməyi ilə hüceyrələrə daşınır. Əgər insulin hormonu bədənimizdə yoxdursa və ya onun təsiri pozulubsa, qlükoza hüceyrəyə daşına bilmir, ona görə də qanda qlükoza artır. Şəkərli diabet aclıq zamanı qan şəkəri 126 mq/dl-dən yuxarı olduqda və ya qan şəkəri 200 mq/dl-dən yuxarı olduqda diaqnoz qoyulur. Qan şəkərini idarə etmək mümkün olmadıqda, damarlarda toksik təsirlər görünür. Gözlər, böyrəklər, sinir ucları, ürək və beyin damarları kimi bir çox orqan və toxumalarda qalıcı zədələnmələr baş verir.1-ci tip, 2-ci tip və hamiləlik diabeti kimi əsas diabet növləri var. Ən çox görülən tip 2 diabetdir. Bu tip şəkərli diabet inkişaf etməzdən əvvəl illərlə davam edən gizli diabet, prediabet dövrü var. Prediabet pozulmuş acqarına qlükoza, səhər aclıq qanında 100-125 mq/dl arasında olan qlükoza və pozulmuş qlükoza dözümlülüyü, qlükoza yükü testində 2 saatlıq qan qlükozasının 140-199 mq/dl olması daxildir. Gizli şəkərin ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti bu mərhələdə ürək-damar xəstəlikləri riskinin artmasıdır. Bu mərhələdə xəstələr aşağı glisemik indeks, sağlam qidalanma, düzgün məşq və gəzintidən böyük fayda görürlər. 2 -ci tip diabet genetik əsasda, piylənmə və fiziki hərəkətsizlik səbəbindən inkişaf edir. Oturaq həyat tərzi ilə artan insulin müqaviməti də illər ərzində mədəaltı vəzidən insulin ifrazını poza bilər. 2-ci tip şəkərli diabet hal-hazırda gənc piylənmə insanlarda baş verə bilər və onun tezliyi qocaldıqca artır. Uşaqlıq və cinsi yetkinlik dövründə başlayan, mədəaltı vəzinin beta hüceyrələrinin məhv olması nəticəsində inkişaf edən və mütləq insulin çatışmazlığı ilə irəliləyən diabet 1-ci tip diabet adlanır. 1 – ci diabetin genetik meylli olan insanlarda viral infeksiyalar, stress və travma ilə xəstəliyin yaranmasına səbəb olur. Ümumiyyətlə, pankreasın beta hüceyrələrinin otoimmün məhvi var və onun müalicəsində insulin tətbiq edilməlidir.
Hamiləlik zamanı yaranan diabetə gestational diabet deyilir. Diaqnoz hamiləlik zamanı tətbiq edilən şəkərli diabet tarama testləri ilə qoyulur. Adətən doğuşdan sonra aradan qalxır, lakin bu insanların gələcəkdə 2-ci tip diabet inkişaf etdirmə ehtimalı yüksəkdir. Gestational diabetdə pəhriz, gəzinti və lazım olduqda insulin terapiyası problemi həll edir. Şəkərli diabet xəstələrində illər keçdikcə bəzi mühüm fəsadların yaranma ehtimalı artır. Ürək-damar xəstəlikləri, xroniki böyrək çatışmazlığı, göz damarları və tor qişanın tutulması, ayaqlarda və bəzən də əllərdə uyuşma, karıncalanma, ağrı və zəiflik, diabetik ayaq yaraları başlıcadır. Bu fəsadların qarşısını almaq üçün qan şəkərinin səviyyəsinə nəzarət və yüksək təzyiqin müalicəsi çox əhəmiyyətlidir. Şəkərli diabetin qarşısının alınması və sonrasında sağlam qidalanma və idman ən mühüm yer tutur. Bu gün 2-ci tip diabet xəstələri üçün qan şəkərini idarə etmək üçün müxtəlif təsir mexanizmləri olan ağızdan qəbul edilən dərmanlarımız var. 1- ci diabet və 2 – ci diabetin bəzi xüsusi hallarda insulin terapiyası ən uyğun seçimdir. Bütün gün davam edən bazal insulinlər və yeməkdən əvvəl istifadə edilən qısa təsirli insulinlər qan şəkərini təsirli şəkildə idarə edir. Tez sidiyə çıxmaq, ağızda quruluq, çox su içmək, daimi aclıq hissi, kilo itkisi, bulanıq görmə, yemək, yorğunluq və halsızlıq kimi əlamətləri aradan qaldırır. Qan şəkərini ölçməli olanlar üçün çox faydalıdır. Unutmayın ki, diabetdə erkən diaqnoz və effektiv müalicə bir çox gələcək fəsadların qarşısını alacaq və ya ən azı gecikdirəcəkdir.
