Tənəffüs sistemi havadakı oksigenin ağciyərlərdəki veziküllər vasitəsilə qan dövranına keçməsini təmin edir. Qan dövranında olan oksigen hüceyrələr tərəfindən karbohidratlardan və bəzi digər üzvi molekullardan enerji istehsal etmək üçün istifadə olunur.
Tənəffüs sistemi havadakı oksigenin ağciyərlərdəki veziküllər vasitəsilə qan dövranına keçməsini təmin edir. Qan dövranında olan oksigen hüceyrələr tərəfindən karbohidratlardan və bəzi digər üzvi molekullardan enerji istehsal etmək üçün istifadə olunur. Bu metabolik fəaliyyətdən sonra xaric edilməli olan karbon dioksid adlı bir molekul əmələ gəlir. Yaranan karbon qazı qan dövranı ilə ağciyərlərə çatır və oradan xarici mühitə atılır.
Bəlğəm nəyə səbəb olur?
Normalda, bəlğəmin istehsalında və təmizlənməsində bir tarazlıq var. Öskürək ilə bəlğəm istehsalı bu balansın pozulması nəticəsində baş verir. Eyni zamanda, qrip, sinüzit, allergik hadisələr və ya hava çirkliliyinə məruz qalma kimi hallarda tənəffüs yollarında ifrazat istehsalının artması baş verə bilər.
Siqaretin tərkibində olan siqaret və kimyəvi maddələr həm ifrazatların daha çox edilməsini stimullaşdırır, həm də tənəffüs yollarında olan tükləri zədələyib təmizləmə fazının pozulmasına səbəb ola bilər. Bu amillər nəticəsində bəlğəm əmələ gəlməsi asanlaşır.
Tənəffüs yollarında ifrazatların istehsalı uzun müddət davam edərsə, tənəffüs sisteminin müxtəlif səviyyələrində toplana və maneə törədə bilər. Tənəffüs yollarının təmizliyinin təmin edilməməsi nəticəsində yığılan bəlğəm zərərli mikroorqanizmlər tərəfindən infeksiyalara yol aça bilər.
Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi (KOAH), astma və kistik fibroz kimi xəstəliklərdə uzun müddət ərzində əmələ gələn həddindən artıq ifrazatlar tənəffüs yollarında toplanır. Bu yığılmadan asılı olaraq, hava axınının tənəffüs yollarında irəliləməsinin qarşısı alına bilər. Bu xəstələr rahat nəfəs almaq üçün daim bəlğəm çıxarmalıdırlar, lakin bəlğəm quruluşu kifayət qədər maye olmadığı üçün onu öskürməkdə çətinlik çəkirlər.
Astmada mucusun tərkibindəki musin istehsalına cavabdeh olan hüceyrələrdə artım var. Bu, xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyində də müşahidə edilə bilər. Tərkibindəki musin maddəsinin artması daha tünd və yapışqan bəlğəm əmələ gəlməsinə səbəb olur.
Həddindən artıq bəlğəm istehsalı ilə xarakterizə olunan başqa bir xəstəlik kistik fibrozdur. Bu xəstəlik DNT-də bir genin mutasiyası nəticəsində yaranan genetik xəstəlikdir. Kistik fibrozun simptomları arasında qalın bəlğəm çıxarmaqla yanaşı, aşağıdakıları əlavə etmək olar;
- Ağciyərlərdən öskürək qanı (hemoptizi)
- Nəfəs darlığı
- Ağciyər funksiyasının sürətlə pisləşməsi
- Uzun müddətli və təkrarlanan tənəffüs yollarının infeksiyaları
Tənəffüs yollarında istehsal və təmizləmə balansının pozulmasından sonra meydana gələn ən çox görülən simptomlar öskürək və nəfəs darlığıdır. Postnazal damcı ilə müşayiət olunan xəstələr boğazlarında bir şeyin ilişib qaldığını hiss edirlər. Nəfəs darlığının ortaya çıxmasının səbəbi, ifrazatların birdən çox tənəffüs yolunda tıxanma meydana gətirməsidir. Bu maneələr tənəffüs zamanı müxtəlif səslərin yaranmasına səbəb olur və onların aşkarlanması fiziki müayinə zamanı, həkim stetoskopun köməyi ilə ağciyər səslərini dinlədikdə baş verə bilər.
Bəlğəm növləri hansılardır?
Bəlğəmin bəzi xüsusiyyətləri, məsələn, rəng, öskürək, köpüklü və ya davamlı olması, əsas xəstəlik haqqında ipucu verir.
Uzun müddət davam edən və həddindən artıq pis qoxulu bəlğəm bronşektazidə ümumi bir tapıntıdır.
Birdən yaranan və qızdırmalı ağciyər xəstəliyi zamanı xaric olan bəlğəm adətən ağciyər abseslərində olur.
Virusların törətdiyi tənəffüs sistemi xəstəliklərində çox az miqdarda bəlğəm çıxa və ya ümumiyyətlə çıxmaya bilər.
Pas rəngli və tünd bəlğəm pnevmoniyanın əlaməti ola bilər. Yaşıl-sarı, pis qoxulu və qalın konsistensiyalı bəlğəm adətən bakteriyaların yaratdığı ağciyər xəstəliklərinin əlamətidir. Bu tip bəlğəm vərəmdən qaynaqlanırsa, bu şəxslərdə qızdırma, gecə tərləmələri və bədən çəkisinin azalması kimi sistemli simptomların müşayiət olunacağı gözlənilir.
Parlaq qırmızı rəngli və köpüklü bəlğəm varsa, ağciyərin bədxassəli xəstəlikləri baxımından diqqətli olmaq lazımdır.
Bəlğəm çəhrayı rəngdə və köpüklüdürsə, bu, ağciyərlərə maye yığılmasının əlaməti hesab olunur.
Bəlğəmdə cizgilər şəklində qanın olması pnevmoniyanın törədicisi olan pnevmokok bakteriyaların və normal olaraq dərimizdə rast gəlinən stafilokok bakteriyasının ağciyərlərdə yaratdığı xəstəliklərdə baş verir.
Klebsiella adlı bakteriya növü ağciyərlərdə xəstəliyə səbəb olarsa, tünd qəhvəyi və pis qoxulu bəlğəm əmələ gəlir.
Bəlğəm necə xaric olur?
Normal fəaliyyət göstərən tənəffüs sistemində əmələ gələn ifrazatlar tənəffüs yollarında olan tüklü çıxıntıların hərəkəti ilə burun boşluğuna aparılır, sonra mədəyə keçir və ya lazım olduqda öskürək refleksi ilə ifrazat xaric olur.
Yaranan bəlğəmin daha asan xaric olması üçün;
Daha çox maye istehlakı.
Tərkibində nəmləndirici salin olan burun spreylərindən istifadə, həkim tərəfindən uyğun görüldüyü təqdirdə tətbiq oluna bilən dərmansız rahatlaşdırıcı üsullardır.
Eyni zamanda bəlğəm ifrazı şikayəti olan insanlar yaşadıqları mühitdə havalandırma sistemlərindəki filtrlərin təmizlənməsinə də diqqət yetirməlidirlər.
Kondisionerlər kimi otaq temperaturuna nəzarət edən ventilyasiya sistemlərinin filtrlərində yığılan toz və müxtəlif hissəciklər tənəffüs havası ilə birlikdə qəbul edildikdə bəlğəm əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər.
Bəlğəmin həddindən artıq istehsal edildiyi və ya müxtəlif səbəblərdən xaric oluna bilmədiyi hallarda, həkim tərəfindən məqsədəuyğun hesab edilərsə, müalicədə müəyyən dərmanların istifadəsi ilə bəlğəmin atılması asanlaşdırıla bilər.
Bəlğəmgətirici adlanan dərmanlar tənəffüs yollarında yığılan qalın bəlğəmdə mayenin miqdarını artıraraq yapışqanlığı azaltmağa təsir edir. Onlar həmçinin ekspektoran kimi tanınırlar.
Bu dərmanların istifadəsi zamanı həzm sistemində, xüsusən də mədədə baş verə biləcək yan təsirlərə diqqət yetirilməlidir.
Ümumiyyətlə, ekspektoranlar tənəffüs yollarında sekresiyanı stimullaşdırmaqla mövcud yığılmanın yapışqanlığını azaltmaq üçün hərəkət edir.
Bəlğəmgətirici dərmanların tərkibinə daxil olan bir qrup dərman ifrazatda olan mucusun kimyəvi quruluşunu pozaraq fəaliyyət göstərir. Mukolitik adlanan bu preparatlar selikdə zülal maddələrinin parçalanmasını təmin edir və nəticədə yığılmış bəlğəm yumşalır.
Dərman istifadə etmədən bəlğəm çıxartmaq üsulları hansılardır?
Bol su içmək bəlğəmin asanlıqla çıxarılması üçün ən faydalıdır. Bundan əlavə, bəlğəmgətirici bitki çaylarına və təbii üsullara da üstünlük verilə bilər. Onlardan bəziləri:
- Alma sirkəsi, təbii bal, zəncəfil və acı bibər ilə hazırlanmış bal-acı bibər siropu,
- Kəklikotu çayı,
- Nanə çayı,
- Evkalipt çayı,
- Angelica kök çayı,
- Şüyüd çayı,
- Biyan çayı.
Ağciyərlərdə bəlğəmin daha asan çıxarılması üçün başqa bir qeyri-dərman müalicəsi üsulu tənəffüs fizioterapiyasıdır.
Körpələrdə və uşaqlarda bəlğəmi necə çıxarmaq olar?
Körpələr və kiçik uşaqlar adətən böyüklər kimi tənəffüs yollarında bəlğəm öskürmürlər. Xüsusən də tənəffüs yolu xəstəlikləri olanda qusmanın səbəbi yığılmış bəlğəmdən xilas olmaqdır.
Körpələrdə və uşaqlarda, eləcə də böyüklərdə bəlğəmin axıcılığının artırılması tullantıların çıxarılmasını təmin etmək üçün bol su və şirəli qidalar verilməlidir.
