Son zamanlar bir çox valideynlər uşaqlarının təkrar-təkrar boğaz ağrısından, udqunma və nəfəsalma çətinliyindən, temperatur yüksəlməsindən və ümumi halsızlıqdan şikayətlənirlər. Xüsusilə məktəbəqədər və ibtidai sinif yaşında olan uşaqlarda bu vəziyyət daha tez-tez müşahidə olunur. Müəyyən hallarda bu hallar sadəcə mövsümi infeksiya ilə bağlı olsa da, bəzi uşaqlarda problemin mütəmadi təkrarlanması artıq onu xroniki fazaya keçirir. Valideynlərin fikrincə, uşaqlar hər ay boğaz iltihabından əziyyət çəkir, müalicə alsalar da, bu, uzunmüddətli rahatlıq gətirmir. Mütəxəssislər bu vəziyyətin düzgün qiymətləndirilmədikdə daha ciddi fəsadlara yol aça biləcəyini vurğulayırlar. Belə vəziyyətlə qarşılaşan valideynlərdən biri də üç ildən artıqdır ki, övladının hər ay boğaz iltihabı keçirdiyini bildirir. Məlum olur ki, uşaqda boğulma, nəfəs darlığı, öyümə, bəzən hətta nəfəsin dayanması halları müşahidə olunur. Müalicə məqsədilə davamlı şəkildə antibiotik iynələrindən istifadə edilsə də, vəziyyət daha da ağırlaşıb.
Mövzunun tibbi tərəflərini aydınlaşdırmaq və bu kimi hallarda valideynlərin necə davranmalı olduğunu öyrənmək üçün LOR (qulaq-burun-boğaz) cərrahı, tibb üzrə mütəxəssis Jalə Eyvazova ilə danışdıq.
Jurnalist: Jalə xanım, sizə müraciət edən bir ailənin uşağı artıq 3 ildən çoxdur ki, hər ay boğaz iltihabından əziyyət çəkir. Bu nə dərəcədə təhlükəlidir?
Jalə Eyvazova: Bəli, bu hal, təəssüf ki, son illərdə uşaqlar arasında getdikcə daha çox rast gəlinən bir problemdir. Xüsusilə bağça və məktəb yaşlı uşaqların əksəriyyəti tez-tez boğaz iltihabları ilə həkimə müraciət edir. Söhbətini etdiyimiz konkret halda isə vəziyyət daha da narahatedici səviyyədədir. Uşaq hər ay təkrarlanan şəkildə boğazında şişmə, udqunma zamanı ağrı, nəfəsalma çətinliyi, öyümə refleksi və bəzi hallarda qısa müddətli nəfəsin dayanması kimi təhlükəli simptomlarla gəlir. Bu, artıq sadə bir virus infeksiyası deyil, daha dərin və ciddi tibbi səbəblərdən qaynaqlanan vəziyyətdir.
Bunlar birbaşa olaraq xroniki tonzillit (badamcıq iltihabı), adenoid hipertrofiyası (burnun arxa hissəsindəki limfoid toxumanın – adenoidin böyüməsi) və ya digər qazanılmış və doğuşdan olan patologiyaların əlamətləri ola bilər. Boğazın bu qədər tez-tez iltihablanması və xüsusilə nəfəsin dayanması kimi halların müşahidə olunması artıq həyəcan siqnalıdır və valideynlər bu halları mütləq ciddiyə almalıdır.
Xroniki tonzillit zamanı boğazdakı badamcıqlar öz qoruyucu funksiyasını itirərək əksinə, infeksiyanın mənbəyinə çevrilir. Bu zaman mikroorqanizmlər orada çoxalır və immun sisteminə daim yük verir. Adenoid böyüməsi isə uşağın burnundan normal nəfəs almasına mane olur, nəticədə uşaq daim ağızla nəfəs alır, bu da gecə xırıltı, xoruldama, yuxu pozuntusu, yeməkdən imtina və ümumi inkişaf ləngiməsi ilə nəticələnə bilər.
Bu simptomların cəmlənməsi göstərir ki, sadəcə dərman müalicəsi ilə kifayətlənmək olmaz. Uşağın vəziyyəti sistemli şəkildə qiymətləndirilməli, səbəblər aydınlaşdırılmalı və ciddi müalicə planı hazırlanmalıdır. Lazım gəldikdə isə cərrahi müdaxilə də gündəmə gətirilməlidir.
Jurnalist: Ana bildirir ki, hər ay uşağa antibiotik iynəsi yazılır. Amma vəziyyəti getdikcə pisləşir. Bu nə ilə bağlı ola bilər?
Jalə Eyvazova: Təəssüf ki, bir çox hallarda valideynlər və bəzən hətta bəzi tibbi işçiləri tərəfindən problemin kökü araşdırılmadan, yalnız simptomların müvəqqəti aradan qaldırılması məqsədilə antibiotiklərə müraciət olunur. Bu isə çox təhlükəli bir tendensiyadır. Düzgün diaqnoz qoyulmadan və klinik zərurət olmadan təkrarlanan antibiotik istifadəsi orqanizmdə rezistentlik – yəni antibiotikə qarşı mikroorqanizmlərdə dözümlülük yaradır. Bu halda, əvvəllər təsir edən dərmanlar artıq heç bir effekt vermir, çünki mikroblar həmin maddələrə qarşı “müqavimət mexanizmi” inkişaf etdirir.
Rezistentlik yarandıqda isə infeksiyalar daha da aqressivləşir və müalicə prosesi xeyli çətinləşir. Belə uşaqlarda xəstəliklər daha uzunmüddətli, ağır və müalicəyə davamlı olur. Bu, təkcə boğazla məhdudlaşmır – ümumi immunitet zəifləyir, digər orqan sistemləri də zədələnə bilər.
Antibiotiklərin məqsədsiz və uzunmüddətli istifadəsi həmçinin uşağın immun sisteminə ciddi təsir göstərir. İmmun sistem zəiflədikdə uşaq yalnız boğaz infeksiyalarına deyil, digər virus və bakteriyalara qarşı da müdafiəsiz qalır. Eyni zamanda antibiotiklər bağırsaq mikroflorasını da dağıdır – bu isə uşaqda qidalanma pozuntuları, allergiyalar, dəridə səpgilər və digər problemlərə yol açır. Çünki bağırsaq mikroflorası immun sistemin əsas dayaqlarından biridir.
Məhz bu səbəbdən hər bir halda xəstəliyin əsas səbəbi müəyyən edilməli, laborator və diaqnostik müayinələr aparılmalı və yalnız mütəxəssis göstərişi ilə antibiotikə başlanmalıdır. Əks təqdirdə, vəziyyət nəinki yaxşılaşmır, əksinə daha da ağırlaşır. Bu müsahibədə bəhs etdiyimiz uşaq da məhz bu yanaşmanın qurbanıdır: aylarla davam edən yanlış yanaşmalar, davamlı iynə formasında verilən antibiotiklər və sonda tamamilə zəifləyən orqanizm.
Jurnalist: Bəs bu halda nə etmək lazımdır? Hansı addımlar atılmalıdır?
Jalə Eyvazova: Belə hallarda ilk və ən vacib addım düzgün diaqnozun qoyulmasıdır. Təəssüf ki, bir çox valideynlər uşağın təkrar-təkrar xəstələnməsini sadəcə zəif immunitet və ya soyuqdəymə ilə əlaqələndirir, amma problemin əsas kökü gizli qalan anatomik və funksional pozuntularda ola bilər. Ona görə də ətraflı və hədəfli diaqnostik müayinələrin aparılması mütləqdir.
Əvvəlcə burun-boğaz endoskopiyası icra edilməlidir. Bu müayinə xüsusi optik cihaz vasitəsilə uşağın burun boşluğu, boğaz və badamcıqların ətraflı görüntüsünü verir və həkimə vəziyyəti dəqiq qiymətləndirməyə imkan yaradır. Endoskopiya nəticəsində adenoidlərin ölçüsü, badamcıqların strukturu, daimi iltihab və ya irin ocaqlarının olub-olmaması müəyyən edilir. Bundan əlavə, boğazdan yaxma götürülməsi – yəni mikrobioloji analiz – çox önəmlidir. Bu analiz vasitəsilə boğazda konkret hansı bakteriyanın (məsələn, streptokokk, stafilokokk və s.) olduğunu və hansı antibiotiklərə həssaslıq göstərdiyini öyrənmək mümkündür. Bu da müalicənin düzgün istiqamətləndirilməsi baxımından əsas rol oynayır.
İmmunoloji göstəricilərin yoxlanılması da vacibdir. Əgər uşaq ayda bir neçə dəfə xəstələnirsə, bu, bəzən immun sisteminin zəif işləməsi ilə bağlı ola bilər. İmmun sistemin hüceyrə və antikor səviyyəsində funksionallığı araşdırılmalı, lazım gələrsə, immunostimulyator və ya digər dəstəkləyici müalicə planlaşdırılmalıdır. Allergik testlər də xüsusi önəm daşıyır. Çünki bəzi uşaqlarda boğaz və burun yollarında davamlı iltihab halları allergik mənşəli olur və bu zaman adi infeksiya müalicəsi nəticə vermir. Toz, ev heyvanları, qida maddələri və ya digər allergenlərə qarşı həssaslıq varsa, bu vəziyyət də aradan qaldırılmalıdır.
Əgər aparılan müayinələr nəticəsində adenoidlərin patoloji dərəcədə böyüdüyü və ya badamcıqlarda xroniki infeksiya ocaqları aşkar olunarsa, bu zaman konservativ müalicə kifayət etmir. Belə hallarda cərrahi müdaxilə – adenoidektomiya (adenoidlərin götürülməsi) və ya tonzillektomiya (badamcıqların çıxarılması) – tövsiyə olunur. Bu əməliyyatlar uşağın həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə yaxşılaşdırır, yuxu və nəfəsalma problemlərini aradan qaldırır, infeksiyaların sayını azaldır və ümumi sağlamlığı bərpa edir.
Əsas məqsəd simptomları gizlətmək deyil, problemin kökünə enərək onun qarşısını almaq və uşağın inkişafına mane olan faktorları aradan qaldırmaqdır.
Jurnalist: Bu əməliyyatlar uşaqlar üçün təhlükəlidirmi? Valideynlər bəzən buna qorxaraq razı olmurlar.
Jalə Eyvazova: Əlbəttə, valideynlərin narahatlığı başa düşüləndir. Amma biz bu qərarı heç zaman tələsik vermirik. Əgər konservativ (dərmanla) müalicə nəticə vermirsə və uşaq hər ay xəstələnirsə, nəfəs almaqda çətinlik çəkirsə, artıq bu həyat keyfiyyətinə, bəzən isə həyati təhlükəyə çevrilir. Belə hallarda əməliyyat tək çıxış yolu olur. Müasir metodlarla icra olunan adenoidektomiya və ya tonzillektomiya (badamcıq əməliyyatı) kifayət qədər təhlükəsiz və effektivdir.
Jurnalist: Sizcə, valideynlər bu cür hallarda nə etməlidirlər?
Jalə Eyvazova: İlk növbədə, hər xəstələnmədə dərhal antibiotikə yönəlmək olmaz. Uşaq mütləq LOR mütəxəssisi tərəfindən müayinə olunmalıdır. Ev şəraitində, xüsusən də özbaşına dərman vermək olmaz. Eyni zamanda, uşağın immunitetinin möhkəmləndirilməsi – düzgün qidalanma, təmiz hava, kifayət qədər yuxu, vitamin balansı da çox vacibdir. Qeyd etdiyimiz kimi, düzgün diaqnoz və sistemli yanaşma uşağın sağlamlığını bərpa etmək üçün əsasdır.
Jurnalist: Jalə xanım, bu mühüm məlumatlar üçün təşəkkür edirik. Ümid edirik ki, bu müsahibə bir çox valideynlər üçün maarifləndirici olacaq.
Jalə Eyvazova: Mən təşəkkür edirəm. Hər bir uşağın sağlam böyüməsi bizim hamımızın məsuliyyətidir. Valideynlər diqqətli və məlumatlı olmalıdırlar ki, ciddi problemlərin qarşısı vaxtında alınsın.
